Nơi bàn về: ĐIỂN TÍCH - ĐIỂN CỐ - CỔ NGỮ CHÚ GIẢI

[livelong]

Anh Quang giải thích dùm chữ “duyên” như trong duyên nợ, duyên kiếp, duyên số. Tôi muốn dịch chữ này sang tiếng Anh và có cảm tưởng nó nghĩa giống như “fate” nhưng không chắc lắm.

Và nghĩa của “Tống Biệt Hành”, tựa bài thơ của Thâm Tâm (Nguyễn Tuấn Trình)

Đưa người ta không đưa qua sông
Sao có tiếng sóng ở trong lòng?
Bóng chiều không thắm không vàng vọt
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?

Xin mạo muội khai bút trước Mr.Quang
Chữ Duyên có nguồn gốc Phật học và là 1 Hán ngữ. Chữ Duyên có 1 ý nghĩa cực kỳ sâu rộng. Có thể nói đây là 1 phạm trù Phật học.
- Thứ nhất Duyên là căn nguyên, là nguồn gốc, là nguyên nhân phát sinh mọi hiện tượng trong vũ trụ (Thập nhị Nhân duyên, 12 nguyên nhân của sự tuần hoàn trong vũ trụ). Duyên ở đây là duyên cớ.
Pháp Thập Nhị Nhân Duyên chỉ giải thích "sự phát sanh của một trạng thái tùy thuộc nơi trạng thái trước kế đó".
Thập Nhị Nhân Duyên [1] là một bài pháp giảng về tiến trình của hiện tượng sanh-tử chớ không phải là một lý thuyết triết học về sự tiến hóa của vũ trụ. Giáo lý nầy chỉ đề cập đến vấn đề nguồn gốc của vòng sanh tử luân hồi, nguyên nhân của sự đau khổ, và chỉ nhằm mục đích giúp chúng sanh thoát ra khỏi mọi đau khổ của đời sống, chớ không tìm giải thích những bí ẩn liên quan đến nguồn gốc cùng tột của vũ trụ.
Bởi vì có A nên B phát sanh, bởi vì có B nên C phát sanh. Khi nào không có A tất nhiên không có B. Khi nào không có B thì C cũng không có. Nói cách khác, cái nầy như vầy thì có cái kia; cái nầy không phải như vầy thì cái kia không có (imasmim sati, idam hoti; imasmim asati, idam natthi hoti).
(Trích dẫn theo Thư viện Hoa sen)
-Thứ 2, Duyên là những cài gì đã được định trước thuộc về siêu nhiên mà con người không thể thay đổi được. Ta thấy được chữ duyên với nghĩa này trong câu cổ ngữ "Hữu duyên thiên lý ăn tương hột, vô duyên đối diện thấy thương liền". Duyên ở đây là duyên phận.
-Ngoài 2 chữ Duyên thuộc Hán ngữ nói trên thì trong Tiếng Việt của chúng ta cũng có 1 chữ Duyên, đó là duyên dáng ( xinh xắn, dễ thương). Song có lẽ nó cũng là 1 biến thể của từ Duyên thuộc Hán ngữ. ( phiên bản 1000.1 của chữ Duyên )


Còn ngữ "Tống Biệt Hành", theo suy nghĩ thiển cận của tôi thì nó chỉ có nghĩa là Tiễn biệt mà thôi. "Tống" là tiễn đưa; "Biệt" là ly biệt, chia tay, xa cách; chữ Hành có nhiều nghĩa nhưng ở đây nó có nghĩa là đi, ra đi. Vậy "Tống Biệt Hành" là đưa tiễn người đi xa.

[Quang]

Bác xem lại bài của em nhé, chữ "Duyên" theo cách của em giải thích là rất cổ. Sau đời nhà Đường, Trần Huyền Trang mang kinh Phật vào Trung Quốc mới dịch các khái niệm của Phật Giáo ra tiếng Hán, lúc đó ông và các học giả đương thời mới dùng từ "duyên" để diễn đạt một khái niệm của Phật học. Trước đó (khi chưa có Kinh Phật), chữ Duyên đã được dùng rất nhiều , như trong "Kinh Thi", "Sở từ", "Nam Hoa kinh" (cuốn sách của đạo Lão)... Đến thơ Đường thì chữ "Duyên" đã bao hàm rất nhiều nghĩa. Còn giải thích chữ "Duyên" trong phật giáo của bác thì rất chính xác

[Paddy]

-Thứ 2, Duyên là những cài gì đã được định trước thuộc về siêu nhiên mà con người không thể thay đổi được. Ta thấy được chữ duyên với nghĩa này trong câu cổ ngữ "Hữu duyên thiên lý ăn tương hột, vô duyên đối diện thấy thương liền". Duyên ở đây là duyên phận.

Đọc cái này làm tôi nhớ câu "Ngũ thập páo mẳn cuối khíu khíu chọ".

Và Khả Năng:"Bần cưa ván ngựa dăm ba tấm, cú tại màng tang đứng chết trân".

[livelong]

Bác xem lại bài của em nhé, chữ "Duyên" theo cách của em giải thích là rất cổ. Sau đời nhà Đường, Trần Huyền Trang mang kinh Phật vào Trung Quốc mới dịch các khái niệm của Phật Giáo ra tiếng Hán, lúc đó ông và các học giả đương thời mới dùng từ "duyên" để diễn đạt một khái niệm của Phật học. Trước đó (khi chưa có Kinh Phật), chữ Duyên đã được dùng rất nhiều , như trong "Kinh Thi", "Sở từ", "Nam Hoa kinh" (cuốn sách của đạo Lão)... Đến thơ Đường thì chữ "Duyên" đã bao hàm rất nhiều nghĩa. Còn giải thích chữ "Duyên" trong phật giáo của bác thì rất chính xác

Hic, Trần Huyền Trang hay Đường Huyền Trang Mr.Quang
Tại vì tên thật của Ông là Trần Vỹ, Tự là Huyền Trang hay Tam Tạng. Do mến mộ tài đức của Ông nên vua Đường lúc bấy giờ ( không biết Vua tên gì )ban cho ông danh hiệu Đường Huyền Trang, và người đời sau thường gọi ông là Đường Tam Tạng-Một danh Tăng xuất chúng của Trung hoa không chỉ riêng lĩnh vực Phật pháp mà còn trên nhiều lĩnh vực khác về tự nhiên, địa lý và dịch thuật.

[MANH NGUYEN]

Các bạn có gì thắc mắc về những từ có nguồn gốc từ xưa cin viết vào đây nhé!

Mr. Quang,
Bác làm ơn giải thích "Nhất phiến tài tình thiên cổ lụy" là gì? Nhất là chữ phiến. Thanks

[Quang]

Hic, Trần Huyền Trang hay Đường Huyền Trang Mr.Quang
Tại vì tên thật của Ông là Trần Vỹ, Tự là Huyền Trang hay Tam Tạng. Do mến mộ tài đức của Ông nên vua Đường lúc bấy giờ ( không biết Vua tên gì )ban cho ông danh hiệu Đường Huyền Trang, và người đời sau thường gọi ông là Đường Tam Tạng-Một danh Tăng xuất chúng của Trung hoa không chỉ riêng lĩnh vực Phật pháp mà còn trên nhiều lĩnh vực khác về tự nhiên, địa lý và dịch thuật.

Ở Trung Quốc, sau thời Phong thần có nhiều địa phương mà cơ cấu hành chính như một quốc gia nên thường gọi là 1 nước (như chữ "quốc") và nhiều khi tính cách của dân từng nước rất điển hình, ví dụ như người nước Tề thì rất mưu mẹo, người nước Yên, Sở thì vũ dũng...
Về sau, người ta thường lấy xuất xứ của mình gắn liền vào tên (như các bạn thấy trong Tam Quốc - "ta là Trương Phi người nước Yên đây!" hay tên Thường Sơn Triệu Tử-Long chẳng hạn). Đặc biệt là cuối thời Xuân Thu, 3 người Triệu Vô-Tuất, Hàn Hổ, Ngụy Câu chia nước Tấn làm 3 phần, họ lấy luôn họ của mình đặt tên cho quốc gia mới, có lẽ khái niệm "quốc tính" bắt nguồn từ đây.
Còn Trần Huyền Trang thì bác livelong nói hoàn toàn đúng. Ông tên là Trần Vỹ (có bản viết là Trần Huy hoặc Trần Y) sinh năm 596 (thời Tùy Văn đế Dương Kiên). Xuất gia từ 13 tuổi, giỏi Phật học đến nỗi có danh hiệu là Tam Tạng pháp sư. Đến thời nhà Đường, Phật học được ưa chuộng nên vị sư ưu tú này được vua Đường Thái Tông nhận làm em kết nghĩa, nhưng do cha ông (Trần Huệ) là một Nho gia nổi tiếng nên ông không đổi họ. Vua ban pháp danh cho ông là Huyền Trang. Vì phải đi thuyết giảng nhiều nơi gọi là Đường Huyền Trang như cách giải thích phía trên.

Tranh vẽ Trần Huyền Trang trên vách đá ở di tích Đôn Hoàng, Trung Quốc

Ông là một học giả vô cùng uyên bác, giỏi tới 16 ngoại ngữ và viết chữ rất đẹp. Nếu còn sống thì admin nên lặn lội tới tận nhà mà mời vào đây.

[Quang]

Mr. Quang,
Bác làm ơn giải thích "Nhất phiến tài tình thiên cổ lụy" là gì? Nhất là chữ phiến. Thanks

Ðây là một câu của Nguyễn Công Trứ (một cao thủ kinh bang tế thế, văn võ kiêm toàn, siêu quần xuất chúng) mà tôi rất thích. Nhiều bài phê bình các bài thơ của ông lắm, tôi sẽ gửi bài của tôi cho MANH NGUYEN qua email. Còn xin được giải thích chữ "Phiến":

• khi viết là 片: Một tấm mỏng - khoảng một nửa - một mảnh. Ví dụ "phiến nguyệt" (mảnh trăng)
• khi viết là 扇: Cánh cửa - cái quạt.
• khi viết là 煽: Quạt lửa (động từ) - Đốt cháy, làm loạn gọi là "Phiến loạn".
• khi viết là 販: Mua bán có lãi - Buôn bán.
• khi viết là 謆: Rủ rê.
• khi viết là 騙: Lừa đảo - Chỉ động tác nhảy nhanh lên ngựa.

Còn việc dịch thì phải tùy theo văn cảnh mà dịch cho hay, chắc mọi người thừa biết kiểu dịch "word by word" nó hài hước thế nào...

[LtDra]

Ở Trung Quốc, sau thời Phong thần có nhiều địa phương mà cơ cấu hành chính như một quốc gia nên thường gọi là 1 nước (như chữ "quốc") và nhiều khi tính cách của dân từng nước rất điển hình, ví dụ như người nước Tề thì rất mưu mẹo, người nước Yên, Sở thì vũ dũng...
Về sau, người ta thường lấy xuất xứ của mình gắn liền vào tên (như các bạn thấy trong Tam Quốc - "ta là Trương Phi người nước Yên đây!" hay tên Thường Sơn Triệu Tử-Long chẳng hạn). Đặc biệt là cuối thời Xuân Thu, 3 người Triệu Vô-Tuất, Hàn Hổ, Ngụy Câu chia nước Tấn làm 3 phần, họ lấy luôn họ của mình đặt tên cho quốc gia mới, có lẽ khái niệm "quốc tính" bắt nguồn từ đây.
Còn Trần Huyền Trang thì bác livelong nói hoàn toàn đúng. Ông tên là Trần Vỹ (có bản viết là Trần Huy hoặc Trần Y) sinh năm 596 (thời Tùy Văn đế Dương Kiên). Xuất gia từ 13 tuổi, giỏi Phật học đến nỗi có danh hiệu là Tam Tạng pháp sư. Đến thời nhà Đường, Phật học được ưa chuộng nên vị sư ưu tú này được vua Đường Thái Tông nhận làm em kết nghĩa, nhưng do cha ông (Trần Huệ) là một Nho gia nổi tiếng nên ông không đổi họ. Vua ban pháp danh cho ông là Huyền Trang. Vì phải đi thuyết giảng nhiều nơi gọi là Đường Huyền Trang như cách giải thích phía trên.

Tranh vẽ Trần Huyền Trang trên vách đá ở di tích Đôn Hoàng, Trung Quốc

Ông là một học giả vô cùng uyên bác, giỏi tới 16 ngoại ngữ và viết chữ rất đẹp. Nếu còn sống thì admin nên lặn lội tới tận nhà mà mời vào đây.

Nhân lúc nói chuyên về Đường Tam Tạng, cho ltdra hỏi ba đồ đệ của Tam Tạng chỉ là 1 hư cấu hay thực sự cũng có ba người nay nhưng truyện đã hư cấu về tính cách cũng như ngoại hình của họ ?
- Tề thiên đại thánh được biết là "thánh lớn bằng trời", xin cảm phiền diễn nghĩa từng chữ giúp với.
-Tôn ngộ không: phải hiểu sao cho đúng?

Câu hỏi khác: Tựa phim "Lộc Đỉnh ký" ý nghĩa ra sao?

Rất cám ơn các bác.

[dethuong_x0x]

dethuong_x0x , tớ không giỏi về giãi nghĩa, nhưng đoán mò thì ok tàm tạm , cho nên nói ra cho bà con "loạn xị" chơi. Tớ thấy cái trái mùng (hay mồng tơi?) tơi khi nó chín (chúng chín rất mau , chi cân 1 đêm tới sáng là chín đen thui hết) rồi thì chỉ cần 1 sự lay động nhỏ thì chúng sẽ tự rơi hết xuống đất. Có lẽ đó là ý nghĩa muốn nói nghèo đến không còn khả năng tự giữ mình nữa.

Thank bác LtDra !
Câu tục ngữ này bi giờ giới 8-9x sửa lại là " nghèo rớt tiền đô " hì hì !!! Thật là hết nói

[Quang]

Nhân lúc nói chuyên về Đường Tam Tạng, cho ltdra hỏi ba đồ đệ của Tam Tạng chỉ là 1 hư cấu hay thực sự cũng có ba người nay nhưng truyện đã hư cấu về tính cách cũng như ngoại hình của họ ?
- Tề thiên đại thánh được biết là "thánh lớn bằng trời", xin cảm phiền diễn nghĩa từng chữ giúp với.
-Tôn ngộ không: phải hiểu sao cho đúng?

Câu hỏi khác: Tựa phim "Lộc Đỉnh ký" ý nghĩa ra sao?

Rất cám ơn các bác.

Quang xin trả lời trước, mong các bác khác bổ khuyết cho:

1. Quang chưa đọc hết "Lộc Đỉnh ký" nên chưa thể giải thích cái ten này được. Tên một tác phẩm văn học Trung Quốc thường mang nhiều ý nghĩa.
2. Tề Thiên đại thánh:
   
   • Tề: cao bằng (như "tề mi côn" là mọt thứ binh khí, cây côn cao bằng lông mày) - bằng phẳng, yên bình (như "tề gia" là làm cho yên ổn chuyện nhà, "tề phi" là bay hàng ngang).
   • Còn lại thì cứ dịch như ngôn ngữ các nước (tính từ trước danh từ): Tề Thiên Đại thành = ông Thánh loại cao cấp có thể coi như Trời.
3. "Tây Du ký" là một cuốn sách, theo tôi, thuộc thể loại ngụ ngôn có tính truyền bá văn hóa rất cao. Đứng trên khía cạnh khoa học thì dĩ nhiên ba cái chuyện lũ đồ đệ thuộc loại "siêu nhân" đó không thể tồn tại, nhưng cái việc Trần Vỹ đi Ấn Độ trong 10 năm và mang về một đống sách thì nó sờ sờ ra, do đó đương thời người ta phải mã hóa nó theo đúng ngôn ngữ của nền văn hóa bản địa (mà cái này Trung Quốc thì bậc nhất, họ tô vẽ phét lác cho các thần tượng của mình đến là khiếp (như truyện Triệu Khuông Dẫn, Lý Bạch chết, Vương Bột...). Riêng tôi sưu tầm được một cách giải mã truyện này (trong một loạt bài báo tôi đọc từ khi còn nhỏ nên không nhớ) có thể chấp nhận được như sau:
   Khi Huyền Trang dược vua chấp thuận và cấp điệp văn (passport) đi sang phía Tây lấy kinh Phật về để làm trọng tài cho các cuộc tranh cãi về Phật học hồi bấy giờ, ông dĩ nhiên là được vua cấp một con ngựa thuộc loại "hàng hiệu" và vài tên lính. Dĩ nhiên cái lũ đó chỉ được vài tháng. Con ngựa được nuôi béo tốt trong tàu ngựa của vua làm sao đi nổi qua sa mạc, leo núi từ Bác kinh tới Nepal được. Thế là sẽ tới lúc ông ta phải cuốc bộ.
   Tới một vùng khá xa, ông bắt gặp một vụ động đất, vô tình cũng lúc đó có một thổ dân bị cầm tù lâu ngày trong hang đá trốn được ra ngoài. Với lòng tốt sẵn có (riêng với nhà sư thì dư thừa) ông ta cho ăn, cho mặc. Người này là thổ dân nên có thể đi nhanh (như bay?) và biết cách đối chọi với môi trường khắc nghiệt (đánh lại thú dữ và các cuộc tấn công của các bầy đoàn, bộ lạc khác bằng cách mô phỏng thiên nhiên - đúng theo tôn chỉ võ thuật Trung Hoa, nên mới có chi tiết thổ dân này trước đây theo học Bồ Đề Đạt ma (Bodhi dharma), tên Tôn Ngộ Không xin giải thích ở dưới). Thổ dân này dĩ nhiên là cảm động rồi đi theo và giúp Huyền Trang sang Nepal. Rồi cả hai còn bắt được một con ngựa hoang vùng này để làm phương tiện đi lại. Loài ngựa này biết cách tìm ra nguồn nước (loài này tới nay vẫn còn ở vùng sa mạc Tây Tạng, vóc dáng nhỏ, phi không nhanh nhưng đi được bền bỉ và rất dai sức) thế là cách phóng đại của người Hoa người ta gán luôn cho nó là con rồng biến thành. Theo Quang, chỉ có 3 chi tiết này là có thật, còn 2 đố đệ kia chỉ là hư cấu, một đại diện cho những ham muốn của người thường làm cản trở con đường tu hành, còn một đại diện cho bản tính thuần hậu chất phác cần thiết trên con đường ngộ đạo.
   Về tên Tôn Ngộ Không thì chính tác giả Ngô Thừa Ân đã giải thích rất rõ, tôi xin trích nguyên văn, sau đó tôi sẽ giải thích thêm một chút về chữ "Không" theo tinh thần của khoa học hiện đại:
   "...
   Tổ Sư nói :
   - Ðường từ Ðông Thắng Thần Châu đến đây cách hai cửa biển, và một cõi Nam Thiên Hạ Châu làm sao nhà ngươi đi được?
   Hầu vương thỏ thẻ thưa:
   - Tôi dùng tre kết bè, vượt qua hai cửa biển, trèo non lặn lội hơn chín năm trời mới đến đây, cúi xin thầy đoái tưởng.
   Tổ Sư nói :
   - Ngươi đi lâu ngày là phải! Vậy nhà người tên gì?
   - Tôi không có danh tánh. Nhưng ai rầy tôi không giận, ai đánh tôi không hờn.
   Tổ Sư cau mày nói :
   - Ta muốn biết danh tánh nhà ngươi, ngươi khai chi về tính nết.
   Hầu vương thưa :
   - Thưa thầy, tôi không cha mẹ !
   Tổ Sư nói :
   - Người sao không có cha mẹ, không lẽ cây đá sanh ngươi sao?
   Hầu vương thưa :
   - Ðúng vậy! Nguyên nơi núi Hoa Quả có hòn đá lớn, kết tinh nhật nguyệt lâu ngày, rồi một đêm mưa vang lên tiếng nổ, đá ấy nứt hai, sanh ngay tôi từ lúc đó.
   Nghe nói, Tổ Sư mừng thầm hỏi :
   - Như vậy là thiên địa cấu tạo ra ngươi. Thôi ngươi hãy đi qua lại cho ta xem nào.
   Hầu vương đẹp dạ, đứng phắt lên chạy qua lại vài lần, rồi quỳ xuống nghe dạy. Tổ Sư cười nói :
   - Nhà ngươi bộ tịch hệt như khỉ. Ðể ta xét theo diện mạo mà đặt tên cho.
   Hầu vương sụp lạy tạ ơn. Tổ Sư nói :
   - Ta muốn theo hình dung nhà ngươi, đặt họ Hồ nhưng vì chữ hồ bỏ khuyển bằng chỉ còn chữ cổ, chữ nguyệt. Cổ nguyệt có nghĩa là trăng già không tốt. Thôi ta đặt cho ngươi họ Tôn, chữ tôn bỏ khuyển bằng còn chữ tử, chữ hệ là còn trẻ, còn lớn, còn khôn, tốt lắm !
   Hầu vương mừng rỡ cúi đầu lạy tạ và thưa :
   - Mong thầy luôn tiện mở lượng từ bi đặt tên luôn cho tôi, để dễ gọi lúc sai khiến.
   Tổ Sư nói:
   - Trong đạo có mười hai chữ người ta thường dùng "Quảng, Ðại, Trí, Huệ, Chơn, Như, Tánh, Hải, Ðĩnh, Ngộ, Viên, Giác. Trong mười hai chữ đó tính dồn tới ngươi nhằm vào chữ Ngộ .Vậy ta đặt tên ngươi là Tôn Ngộ Không.
   Hầu vương khoái ý cười :
   - Tốt lắm ! Tốt lắm ! Từ nay tôi mới biết được tên, xin chịu gọi là Ngộ Không.
   ..."
   "Không" là phạm trù khoa học của Phật giáo, dùng để chỉ khái niệm Ý thức (như của Marc), các đại lượng trừu tượng, siêu hình, thuộc phần Âm (theo khoa học cổ Trung Hoa) và bất định lượng, đối lập với "Không" là "Sắc" chỉ vật chất hữu hình, thuộc Dương và có thể đo lường được. Do siêu hình nên các đại lượng "Không" thường thuần hậu và chất phác gần với tự nhiên, đó là một trong lý do mà Ngô Thừa Ân dùng hình tượng con khỉ làm đại diện (mà các thổ dân phía tây Trung Hoa cũng giống khỉ thật). Sau này con khỉ đó thành Phật vì PHẬT CŨNG CHỈ LÀ MỘT KHÁI NIỆM CỦA PHẬT GIÁO, chứ không phải Phật là một nhân vật (nếu có điều kiện sẽ nói ở một dịp khác).

Nếu những giải thích trên còn thiếu sót mong các bạn cứ hỏi tiếp